گفت‌وگوی تمدن‌ها؛ فرصت بزرگی که از دست رفت/ وفاق ملی برعکس سیکل گفت‌وگوی تمدن‌ها از داخل شروع می‌شود

یک فعال سیاسی اصلاح‌طلب با اشاره به سالروز طرح «گفت‌وگوی تمدن‌ها» تأکید کرد: وفاق ملی برخلاف الگوی گفت‌وگوی تمدن‌ها باید از داخل کشور آغاز شود. او گفت اگر در داخل ایران انسجام و همبستگی ایجاد شود، این وحدت می‌تواند زمینه‌ای برای گفت‌وگوهای جهانی فراهم کند؛ نیازی که امروز بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

در اواخر قرن بیستم، زمانی که نظریه «برخورد تمدن‌ها»ی ساموئل هانتینگتون نگاه غالب محافل سیاسی غرب بود و آینده جهان را در تقابل فرهنگی و جنگ‌های تمدنی ترسیم می‌کرد، ایران با ابتکار سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت، صدای متفاوتی به جهان عرضه کرد. او نظریه «گفت‌وگوی تمدن‌ها» را مطرح کرد؛ الگویی که بر پایه گفت‌وگو، همزیستی و تفاهم میان ملت‌ها بنا شده بود و در برابر گفتمان جنگ‌طلبانه آن روزها قرار گرفت.

این پیشنهاد با استقبال جهانی همراه شد و سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۱ را «سال گفت‌وگوی تمدن‌ها» نام‌گذاری کرد. ابتکاری که از ایران برخاسته بود، توانست به ادبیات روابط بین‌الملل راه یابد و به عنوان جایگزینی اخلاقی و انسانی برای رویارویی‌های سیاسی و نظامی مطرح شود.

با این حال، در داخل کشور این نظریه با مخالفت‌ها و رقابت‌های سیاسی روبه‌رو شد و از حمایت کافی برخوردار نشد. منتقدان داخلی به جای نگاه ملی، آن را به سود شخص خاتمی دانستند و همین نگاه مانع بهره‌گیری کامل از ظرفیت‌های تاریخی و بین‌المللی این طرح شد. بسیاری از کارشناسان باور دارند اگر اجماع داخلی شکل می‌گرفت، ایران می‌توانست در عرصه جهانی به عنوان مرجع دیپلماسی صلح شناخته شود.

اکنون با گذشت بیش از دو دهه و در شرایطی که جهان همچنان درگیر جنگ‌ها و تنش‌های ایدئولوژیک است، اهمیت ایده گفت‌وگو بیش از گذشته احساس می‌شود. بازخوانی این ابتکار می‌تواند الهام‌بخش باشد و پیوندی میان ضرورت «وفاق ملی» و نیاز به تعامل جهانی برقرار کند.

سید محمدعلی ابطحی، فعال سیاسی اصلاح‌طلب، در گفت‌وگویی یادآور شد: طرح گفت‌وگوی تمدن‌ها زمانی مطرح شد که تصویر ایران در رسانه‌های خارجی بیشتر با خشونت و تقابل شناخته می‌شد، اما این ایده توانست پژواک مثبتی در روابط بین‌الملل ایجاد کند. او افزود: اگر در آن زمان همه جریان‌های داخلی با هم همراهی می‌کردند، ایران می‌توانست نقشی تاریخی در جایگزینی گفت‌وگو به جای جنگ ایفا کند؛ اما این فرصت از دست رفت، هرچند در سطح جهانی همچنان مورد توجه قرار گرفت.

ابطحی همچنین با اشاره به طرح «وفاق ملی» گفت: این ایده می‌تواند ادامه‌ای بر مسیر گفت‌وگوی تمدن‌ها باشد، با این تفاوت که ابتدا باید در داخل کشور محقق شود. او تأکید کرد: وفاق ملی تنها با اجماع در حاکمیت حاصل نمی‌شود، بلکه باید میان مردم و حکومت نیز شکل گیرد تا ایران بتواند با پشتوانه‌ای واقعی وارد عرصه گفت‌وگوهای جهانی شود.